راز حفظ ارزش پول ملی روسیه بعد از تحریم

از آغاز جنگ روسیه با اوکراین چیزی در حدود دو سال و چهار ماه می گذرد.

جنگی که ابتدا شاید روسیه تصور می‌کرد که با یک «عملیات ویژه نظامی» تمام خواهد شد و روسیه می‌تواند در کوتاه مدت به اهداف خود در اوکراین برسد با این حال اوکراین برای غرب و بویژه آمریکا یک میدان بسیار گسترده‌تر و یک دیوار استراتژیک بین روسیه و غرب  بود.

از اعلام استقلال اوکراین به‌عنوان دومین جمهوری بزرگ عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق از ۸ دسامبر ۱۹۹۱ معادلات ژئوپلیتیک شرق اروپا را دگرگون ساخت؛ موقعیت ژئوپلتیک اوکراین موجب شده است تا اهمیت زیادی برای قدرت‌های روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا داشته باشد.

تقریباً هر گاه روسیه مورد هجوم واقع شده، بخاطر عمق راهبردی اش نجات یافته است. در واقع روسیه بدون تسخیر سریع شهر مسکو توسط مهاجمین آن هم در اولین گام حمله به این کشور نمی تواند مغلوب شود و البته راه دستیابی به مسکو طولانی است. از زمان ناپلئون بناپارت تا زمان هیتلر،  مهاجمینی که از غرب به روسیه حمله کرده اند، تلاش داشتند پیش از سرمای بی رحم و خشن زمستان، خود را به پایتخت روسیه برسانند.

در واقع مهاجمین باید پیش از شروع باران در فصل پائیز که سبب بسته شدن جاده ها بخاطر گِل و لای می شود، خود را به مسکو می رسانیدند. بدین ترتیب روسیه باید زمان شروع حمله از جانب مهاجمین را در نظر بگیرد تا بر اساس آن و با نظرداشت فاصله مهاجمین از مسکو، بتواند تا حد امکان و با بهره‌گیری از ارتش خود، پیشرفت قوای مهاجم به سمت مسکو را به تأخیر اندازد.

اوکراین، بر همین اساس برای روسیه ارزش راهبردی دارد. اگر اوکراین دست نخورده باقی بماند و بخشی از ناتو بشود، شهر مسکو کمتر از ۳۰۰ مایل یا ۴۸۰ کیلومتر با مهاجمین فاصله خواهد داشت.

بسیاری استدلال می کنند ناتو قصد حمله به روسیه را ندارد ولی من استدلال می کنم که هیچ چیزی غیرقابل اعتمادتر از تمایلات نیست. طراحان جنگ و جنگ طلبان، به سرعتی بسیار کمتر و کُندتر از سرعتِ تغییر در تمایلات تصمیم سازان برای فراهم کردن امکانات شروع جنگ نیاز دارند. (نیت کردن برای راه اندازی جنگ خیلی سریعتر از زمان مورد نیاز برای آماده شدن برای جنگ است). از نظر تاریخی و با در نظر گرفتن حقوق حاکمیتی کشور‌ها، معمولاً تأمین و تضمین امنیت یک کشور، نیازمند به وجود آوردن و ایجاد حیات خلوت امنیتی است.

“وانگ ونبین”، سخنگوی وزارت امور خارجه چین اظهار میکند: «چیزی که آمریکا به آن اهمیت می‌دهد اوکراین نیست بلکه تحقق هدف ژئوپلتیکی و استراتژیک خود از رهگذر بحران اوکراین است.

بنابراین آمریکا و اروپا معرکه اوکراین را یک نبرد سرنوشت‌ساز برای نظم جهانی می‌دانستند و بر این اعتقاد بودند که پیروزی روسیه در این جنگ،‌ بویژه با در نظر گرفتن موقعیت اقتصادی چین و اتحاد راهبردی چین و روسیه می‌تواند نظم جهانی را دچار تغییر بنیادی کند.

به همین دلیل عملاً تمام غرب به مواجهه با روسیه برخاست؛ غیر از کمکهای نسبتاً سنگین نظامی و اطلاعاتی غربی‌ها و بویژه آمریکا به اوکراین، بسیاری از کشورهای غربی و آمریکا و چند کشور اروپایی بر آن شدند که یک راه مهم در شکست روسیه، فشار از درون و کشاندن اقتصاد روسیه به ورشکستگی است و به همین دلیل تحریم‌های بسیار سنگینی علیه روسیه توسط غرب وضع شد.

هدف تحریم ها تضعیف توانایی اقتصادی روسیه برای تامین مالی جنگ و هدف قرار دادن نخبگان سیاسی، نظامی است.

به ادعای کشور های تحریم کننده  ، اقدامات محدود کننده ، جامعه روسیه را هدف قرار نمی دهد. به همین دلیل است که حوزه‌هایی مانند غذا، کشاورزی، بهداشت و دارو از اقدامات محدودکننده اعمال‌شده مستثنی شده‌اند.

طبق داده های آماری در دسترس عموم ، تعداد تحریم های اعمال شده علیه روسیه از زمان جنگ با  اوکراین سه برابر بیشتر از همه تحریم های ایران از گذشته تا کنون شده است و علاوه بر آن بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار از اموال این کشور توسط غربی ها به یکباره بلوکه شده است.

پیرو شکل‌گیری یک کمپین بزرگ نظامی و اقتصادی علیه روسیه در غرب با سردمداری آمریکا نشان از  ورشکستگی اقتصادی روسیه میداد.

برخی گزارش ها از هزینه های هنگفت جنگ اوکراین برای روسیه حاکی است. به نقل از دیلی میل، هر روز جنگ با اوکراین برای روسیه ۲۰ میلیارد دلار هزینه به بار می آورد که رقم هنگفتی به حساب می آید. این گزارش به نقل از وزیر دفاع سابق استونی بیان می کند در صورتی که اوکراین بتواند بیش از ۱۰ روز در برابر نیروهای پوتین مقاومت کند، هزینه های گزاف جنگ باعث می شود تا روس ها مجبور به مذاکره با کی‌یف شوند”

ولی با وجود تحریم های اقتصادی و هزینه های هنگفت جنگ  ، اقتصاد روسیه نه تنها فرونپاشیده بلکه تورم روسیه .۷.۸درصد و ارزش روبل به ازای هر  دلار هم صرفا  از۷۵ روبل به ۹۰ روبل تنزل یافت.  و جنگ نه تنها ۱۰ روز بلکه بیش از دو سال بطول انجامیده است .

راز این مقاومت نسبتاً موفق در برابر شدیدترین تحریم‌ها چیست؟

الف: اصلاح نظام بانکی

متخصصان اقتصادی یکی از رازهای این تاب آوری روسیه را اصلاح شجاعانه نظام بانکی این کشور در این مدت می‌دانند

پوتین برای اصلاح وضع بانکها دست به انتخاب شخص جدیدی برای بانک مرکزی بزند. به همین دلیل خانم نابیولینا از سال ۲۰۱۳ انتخاب و به این مقام منصوب شد.

خانم نابیولینا از زمان انتصاب، دست به اقدامات اساسی در لغو مجوز بسیاری از بانکها زد و در این مسیر از حمایت و پشتیبانی مستقیم رئیس جمهور نیز بهره مند بود. لازم به ذکر است اقدامات مقتدرانه در این حوزه، فضایی را ایجاد کرد که روسیه توانست تصمیم خود را برای مقابله با نفوذ ناتو در اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ عملی نماید.

تعداد بانک‌های روسیه در سال ۲۰۱۳ برابر با ۸۹۶ بانک بوده است. خانم نابیولینا طی ۱۱ سالی که سکاندار بانک مرکزی بوده، مجوز ۵۸۵ بانک ،  از جمله مجوز  بانک پرسوت (Peresvet Bank) که به دلیل برخی ویژگی‌ها، هیچ موسسه مالی خصوصی بزرگ دیگری نمی‌توانست با آن برابری کند. و سهامدار بزرگ آن کلیسای ارتدکس قدرتمند روسیه و حامی بزرگ دیگر آن اتاق بازرگانی و صنایع روسیه بود  را باطل و انها را به ۳۱۱ بانک کاهش داده است.

تجربه روسیه در اصلاح نظام بانکی نشان میدهد که برخورد با بانک‌های متخلف یا ورشکسته در صورت مدیریت صحیح نه تنها منجر به آشفتگی محیط اقتصادی  نمی شود بلکه می تواند عاملی برای ثبات بخشی و مانعی برای انحراف‌های خود ساخته در شرایط بحرانی شود.

گفتنی است، استفاده از تجربه موفق روسیه در مواجهه با تحریم‌های شدید آمریکا و غرب می تواند برای کشورهای مشابه دیگر از جمله ایران که با چنین تحریم های شدیدی مواجه هستند، موثر باشد، به ویژه اینکه به گواه بسیاری از کارشناسان و اقتصاددانان، بخش زیادی از مشکلات اقتصادی و تاثیر پذیری اقتصاد ایران از تحریم به واسطه عملکرد ضعیف و مشکل دار نظام بانکی ایران است و اصلاح نظام بانکی می تواند به مقاوم شدن اقتصاد کشور در مواجهه با تحریم ها کمک کند.

ب: سوراخ‌های دیوار تحریم!

دومین موردی که اقتصاد روسیه را در برابر تحریم ها تاب آور کرد سوراخ های گشاد دیوار تحریم بود.

دلایل افزایش ارزش روبل، به بیان ساده عبارتند از: افزایش قیمت نفت و گاز، سیاست‌های کنترل سرمایه و البته،اثرات خود تحریم‌ها!

روسیه بزرگترین صادرکننده گاز در جهان و دومین صادرکننده بزرگ نفت است. مشتری اصلی محموله‌های صادراتی، اتحادیه اروپا است. کشورهایی که هر هفته میلیاردها دلار نفت‌وگاز روسی می‌خرند و همزمان تلاش می‌کنند با اعمال تحریم‌هایی، این کشور را تنبیه کنند. در تمام ماه‌های جنگ، پولی که اروپا از طریق خرید نفت، گاز و زغال سنگ به روسیه داده، بسیار بیشتر از کمک‌هزینه‌هایی است که برای مقابله با ارتش پوتین به اوکراین ارسال شد.

تعداد زیادی از کشورهای غربی، خرید نفت از روسیه را محدود کرده‌اند اما افزایش قیمت نفت خام برنت نسبت به سال گذشته، سود صادرات نفتی را همچنان برای مسکو تضمین می‌کند. به گفته مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک فنلاند، روسیه تنها در ۱۰۰ روز اول جنگ، از محل صادرات سوخت فسیلی ۹۸میلیارد دلار درآمد داشته‌است. حدود ۶۰میلیارد دلار از این درآمد، از خریدهای اتحادیه اروپا به دست آمده است.

انعطاف‌پذیری روابط تجاری روسیه با سایر اقتصادهای بزرگ مثل چین و هند را اگر به این موارد اضافه کنیم، روشن می‌شود که در تمام مدت جنگ، ورود ارز خارجی به روسیه ثابت مانده‌است. همین تا حد زیادی از ورشکستگی روسیه جلوگیری کرد و به افزایش ارزش روبل کمک کرد. از طرفی دیگر، خزانه‌داری ایالات متحده پنجره‌ای را باز گذاشت تا واسطه‌های مالی بتوانند پرداخت‌های روسیه را پردازش کنند. این پنجره پس از مدت کوتاهی بسته شد اما کمک بزرگی به اقتصاد روسیه کرد. این پنجره باعث شد تا روسیه برای مدت‌زمان قابل توجهی، نیازی به فروش روبل برای تامین دلار نداشته باشد.

ج: سیاست‌های کنترل سرمایه

کنترل سرمایه یا محدودیت دولتی خروج ارز از کشور، از مهم‌ترین اقدامات کرملین در راستای افزایش یا جلوگیری از سقوط ارزش روبل است. از سویی دیگر، واردات روسیه به لطف تحریم‌ها دیگر به شرایط پیش از جنگ اوکراین باز نگشت. این به معنی است که تحریم‌ها باعث شد تا پول کمتری از روسیه خارج شود.

بلافاصله پس از اعمال تحریم‌های غرب در ۲۸فوریه، بانک مرکزی روسیه نرخ بهره بانکی را به ۲۰درصد افزایش داد. در شرایط جنگی، شهروندان روسیه به طور طبیعی وسوسه می‌شدند تا روبل‌های‌شان را در ازای خرید دلار یا یورو بفروشند. افزایش نرخ بهره‌های بانکی اما در عوض، انگیزه بزرگی برای پس‌انداز و حفظ روبل در بانک‌ها ایجاد کرد.

در مرحله بعد، دولت روسیه مشاغل و کسب‌وکارهای روسی را ملزم کرده تا ۸۰٪ از پولی را که در خارج از کشور به دست می‌آورند به روبل تبدیل کنند. با این الزام جدید، برای مثال یک فولادساز روسی که با فروش فولاد به شرکتی در فرانسه ۱۰۰میلیون یورو درآمد داشته، باید ۸۰ میلیون یورو را بدون توجه به نرخ تبدیل، به روبل تبدیل کند. بسیاری از شرکت‌های روسی مبادلات و معاملات زیادی با شرکت‌های خارجی دارند در نتیجه یورو، دلار و ین زیادی به دست می‌آورند. الزام تبدیل ۸۰درصد از این درآمدها به روبل، تقاضای قابل توجهی برای ارز روسیه ایجاد کرده و در نتیجه به تقویت آن نیز کمک کرد.

به گفته بانک مرکزی روسیه ، در سال گذشته روسیه با رشد سرمایه گذاری  مواجه بوده و نیز شرکت های بزرگ در این کشور در شرایط مالی پایداری روبرو بوده اند

و براساس یک نظرسنجی که ماه گذشته انجام شده ، شاخص فضای کسب‌وکار بانک ها در سالم ترین حالت خود در طول ۱۲ سال گذشته بوده است و انتظارات تولید آتی و تقاضا نیز در بالاترین سطح خود از سال ۲۰۱۳ قرار دارد.

روسیه با تغییرعمده در ساختار اقتصادی خود توانست تغییرات قابل توجهی را در الگوهای توزیع ثروت و درامد در میان گروه های جمعیتی تجربه بکند .

مقامات و رسانه های دولتی روسیه اعلام کرده اند که رشد تولیدات ناخالص روسیه در شرایط تحریم نیز از رشد بسیاری از کشور های اروپایی قوی تر و بالاتر است و ر این آماربه خود می بالند.

اکنون بعد از تهاجم روسیه به اوکراین و متعاقب آن قطع روابط تجاری و مالی غرب با روسیه موجب شده تا  اقتصاد این کشور با شرایط تحریم سازگار شده و صنایع کلیدی راه‌هایی برای دریافت کالاها و اجزای مورد نیاز خود از تامین‌کنندگان جایگزین یا از طریق مسیرهای تجاری پیچیده‌تر پیدا بکنند. بنابر این تولیدات این کشور متوقف نشده نشد و درآمدهای ارز خارجی روسیه اکنون با سال های قبل از جنگ قابل مقایسه است.

بخش بزرگی از اقتصاد برای پاسخگویی به نیازهای ارتش بازسازی شده وتولید کالاهای نظامی گسترش یافته است، از جمله موارد نسبتاً ساده مانند مهمات توپخانه و فناوری های پیچیده تر مانند هواپیماهای ترابری  و وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین (UAV) در روسیه در حال ساخت می باشد.

البته اکنون اقتصاد حاکم در روسیه بمانند اقتصاد جماهیر شوری بصورت بسته و متمرکز نیست ولی در عین حال از روسیه به عنوان یک اقتصاد بازار آزاد صحبت کنیم یک اشتباه است اما سیستم اقتصادی که اکنون در روسیه حاکم است سیستم  مشارکت فعال دولت در همه فرآیندهای اقتصادی است.

وسیه می‌تواند هزینه‌های نظامی خود را برای مدت نسبتاً طولانی حفظ کند، این خبر بدی برای اوکراین، شهروندان عادی روسیه، مردمی که در کشورهای همسایه زندگی می کنند می باشد

در صورت طولانی شدن جنگ روسیه با اوکراین  اقتصاد روسیه عمیقاً به سخاوت و حمایت چین وابسته خواهد بود .

انتهای پیام

علی اعتباری کارشناس ارشد علوم اقتصادی و مدیر مسئول پایگاه خبری آینه مردم